Ecologie beide meren staat onder druk
De natuur van het Markermeer en IJmeer staat onder druk. Sinds de aanleg van de Afsluitdijk en later de Houtribdijk is de voormalige Zuiderzee op zoek naar een nieuw evenwicht. Vooral ten zuiden van de Houtribdijk is een extra zet dringend noodzakelijk. Vogels en vissen hebben het hier moeilijk vanwege het hoge slibgehalte, gebrek aan natuurlijke variëteit en als gevolg van verandering van het klimaat. Niet alleen Europese regelgeving zoals Natura 2000 en de Kaderrichtlijn Water dwingen de overheid tot ingrijpende maatregelen, ook allerlei ruimtelijke plannen als de uitbreiding van Almere, vervoersverbindingen met Amsterdam, (water)recreatie en andere buitendijkse ontwikkelingen kunnen pas worden uitgevoerd als die ingrepen niet ten koste gaan van de nog te bereiken ecologische waarden.

Ecologisch schaalsprong
"De bedoeling van de Natuurfabriek is dan ook de haalbaarheid van een 'ecologische schaalsprong' te onderzoeken waarbij we nog het liefst ruim boven de Europese richtlijnen uitkomen om andere ontwikkelingen meer kans te geven", zegt Carla van der Gaag-Schaapveld, projectmanager Natuurfabriek Rijkswaterstaat IJsselmeergebied.
Het project Natuurfabriek maakt samen met de projectgroep Toekomstagenda Markermeer-IJmeer onderdeel uit van het Programma Randstad Urgent waarmee de Randstad weer aan de Europese top moet komen als duurzame, economisch sterke regio. Daarbij horen investeringen in groen en blauw.

Ontwikkelingsperspectief basis voor ruimtelijke beslissingen
De provincies Noord-Holland en Flevoland - die samen met dertien publieke en private partijen een stuurgroep hebben gevormd - zijn in 2006 door het kabinet gevraagd met een toekomstvisie te komen voor het Markermeer en IJmeer. In april heeft staatssecretaris Huizinga het 'ontwikkelingsperspectief' in ontvangst genomen. Dat dient ook als basis voor andere ruimtelijke besluiten die het kabinet moet nemen, onder meer voor het masterplan Almere-Pampus en voor de planstudie naar beter openbaar vervoer tussen Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad (OV-SAAL). De Natuurfabriek moet voortbouwen op de kennis die tijdens het uitwerken van het toekomstperspectief is opgedaan.

Toetsen of toepassingen op grote schaal mogelijk zijn
"Verbetering van de ecologische kwaliteit van het Markermeer en IJmeer is urgent", zo benadrukt Van der Gaag. Het onderzoek dat haar dienst gaat uitvoeren is gericht op het bepalen van de ecologische effectiviteit van maatregelen. Daarbij worden ook verschillende pilots in Markermeer en IJmeer uitgevoerd. "Er bestaat veel literatuur over het effect van maatregelen, maar in de praktijk, zeker op deze schaal, zullen we op korte termijn nog heel wat moeten toetsen en uitvinden alvorens wij kunnen aantonen of toepassing op grote schaal zinvol en mogelijk is en of we investeerders ook kunnen interesseren."

Natuur moet tijd krijgt evenwicht te hervinden
De natuur zal vervolgens ook eerst de tijd moeten krijgen een nieuw evenwicht te vinden alvorens die bestand zal zijn tegen intensiever menselijk (mede)gebruik. Overigens moeten nog definitieve besluiten worden genomen voor de in de toekomst te hanteren waterpeilen en een mogelijke 'doorsteek' naar het IJsselmeer. De eerder voorgestelde aanleg van een dijk tussen Markermeer en IJmeer is echter van de baan.

Slibvangers en golfluwtegebieden
De pilots die de Natuurfabriek voor ogen heeft zijn met name gericht op het terugdringen van het slib in het water. Daartoe zouden bijvoorbeeld slibvangputten kunnen worden gegraven waarin het slib kan bezinken en het water helderder wordt. Ook kan worden gedacht aan het afdekken van sliblagen, het creëren van golfluwtegebieden door het aanbrengen van golfbrekers en het aanleggen van moerasgebiedjes.

Varianten met wetlands langs dijk
Als de resultaten van de studie positief zijn, kan worden besloten tot de aanleg van uitgestrekte landwaterzones (wetlands) langs de nu nog 'kale' dijken en de vorming van een groot moeras langs de Houtribdijk (ter hoogte van de 'knik') van zo'n 6000 ha, zo vertelt Dennis Menting, beleidsmedewerker ruimtelijke ordening van de provincie Flevoland en de komende jaren projectleider van de zogenaamde 'variantenstudie', het traject dat moet leiden tot een inhoudelijke invulling van het toekomstperspectief.

Natuurontwikkeling binnendijks langs IJsselmeer
Ook binnendijks gebied, met name langs de Noord-Hollandse oever zou bij de natuurontwikkeling moeten worden betrokken. Menting: "Het water langs de Noord-Hollandse kuststrook tussen Hoorn en Volendam is relatief ondiep en heeft een redelijk zandige bodem. Door dit gebied golfluw te maken wordt het water aanzienlijk helderder en krijgen planten en mosselbanken kans zich goed te ontwikkelen. In oostelijke richting wordt gedacht aan het afdekken van de sliblaag, in combinatie met het graven van grote slibvangputten, waarbij het vrijkomende zand vermarkt zou kunnen worden en restfracties in moerasgebied worden verwerkt. Op die manier zou het water van west naar oost in helderheid afnemen wat weer gunstig is voor het ecosysteem en met name de visstand."

Meer informatie