José Julián Martí y Pérez (Havana, 28 januari 1853 – Dos Ríos (Cuba), 19 mei 1895) was leider van de Cubaanse onafhankelijkheidsbeweging en tevens een gewaardeerd dichter en schrijver. Tegenwoordig wordt hij gezien als Cuba's belangrijkste nationale held. In Vedado staat het Martí monument en op de begraafplaats in Santiago de Cuba (stad) is een mausoleum te zijner nagedachtenis.

José Martí werd geboren in Havana - Cuba was toen nog een kolonie van Spanje - uit Spaanse ouders, Mariano Martí en Leonor Pérez Cabrera, en was de oudste broer van zeven zusters. Toen José vier jaar oud was verhuisde zijn familie van Cuba naar Valencia in Spanje, maar twee jaar later keerden zij weer terug naar het Caraïbische eiland.

Naast een groot schrijver, dichter en journalist was José ook schilder. In 1867 volgde hij teken- en schilderlessen aan de kunstacademie van Havana.

In 1869 publiceerde José, 16 jaar oud, zijn eerste politieke artikel in de eerste editie van de illegale krant "El Diablo Cojuelo". In hetzelfde jaar publiceerde hij het patriottistisch drama "Abdala" in "La Patria Libre". Het beroemde sonnet "10 de Octubre", later gepubliceerd in de schoolkrant, werd ook in dit jaar geschreven.

Duidelijk is dat zich bij José Martí al op jonge leeftijd een grote afkeer tegen de Spaanse koloniale overheersing en de toen nog op Cuba gangbare praktijk van slavernij ontwikkelde.

Mede omdat in Oriente een onafhankelijkheidsopstand was uitgebroken, waren de koloniale autoriteiten niet gediend van kritiek en in maart 1869 werd José Martí gearresteerd en op beschuldiging van verraad opgesloten in de gevangenis. Vier maanden later tijdens de rechtszitting accepteerde Martí de verantwoordelijkheid voor deze beschuldiging en in zijn slotpleidooi claimde hij Cuba's Recht op Onafhankelijkheid. Hij werd veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf.

Op 11 april 1895 leidde Martí een landing van Cubaanse bannelingen en voegde hij zich bij de troepen van de rebelse generaal Máximo Gómez. Martí kwam om in de veldslag met de Spaanse troepen in de slag om Dos Ríos op 19 mei 1895.

Een van zijn gedichten uit de bundel "Versos Sencillos" is later op muziek gezet als "Guantanamera", een van Cuba's bekendste en meest patriottistische liedjes. Het is o.a. - aangevuld met een verhaal over het leven van Martí - door Pete Seeger gezongen en op de plaat gezet. De melodie, het wijsje, van het liedje Guantanamera bestond al in de 19de eeuw. Verschillende volkszangers gebruikten de melodie om hun eigen verhaal te zingen. Het bekende refrein “Guantanamera, guajira Guantanamera”, kan op twee manieren worden uitgelegd: (1) ‘vrouw/meisje uit Guantánamo; (2) ‘Guantanamera’ d.w.z. liedje uit Guantánamo.

De luchthaven van Havana, José Martí International Airport, is naar hem genoemd. Vanwege Martí's intellectuele verdienste staat tegenwoordig bij iedere school in Cuba een borstbeeld van hem.

Cubaanse cultuur

Via de bedevaartsplaats ‘El Cobre’ waar een dienst aan de gang is (het is zondag) rijden we naar Bayamo, waar het nationale volkslied is ontstaan en waar Céspedes heeft gewoond. Dit was de man die in opstand kwam tegen de slavenhandel en zijn eigen slaven vrij liet gaan. Een ritje met de koetjes zit er helaas niet in, waar zijn ze? Onvindbaar, gelukkig heeft Humberto een aardige vriend wonen in Bayamo die Nederlands spreekt en ons onthaalt in Casa de Trova met muziek en een leuke rondleiding geeft door het kleine stadje.  Verder weer naar Holguín, we lunchen op ‘Loma de Cruz’ een heuvel met schitterend uitzicht over de stad. Na de lunch op zoek naar het dorp Velasco, ten noorden gelegen van Holguín, er zou ons een kleine voorstelling wachten in Casa de Cultura aldaar, een gebouw uit de jaren 70. Maar door een foute wegaanwijzing rijden we vele kilometers verkeerd. Het hotel en de douche lokt en we besluiten gezamenlijk dit onderdeel te schrappen uit het programma. Het hotel (waar het omdat het zondag is, een drukte van belang is door bezoek van dagjes Cubanen) heeft als kamers verschillende huisjes op een terrein die niet allemaal in orde zijn, maar het diner (barbecue) is wel in orde.

Camagüey per bicitaxi

We rijden door naar Camagüey, een schitterende koloniale stad met leuke kleine steegjes, als verweer tegen de piraten.  Een leuke rit met wederom bicytaxi’s, een lunch in een oude koloniale binnen tuin en een rondleiding door Humberto geeft een goed indruk van de stad, die we later nog in vrije tijd kunnen verkennen. Ons hotel Gran, in stijl met oude lift,  is centraal gelegen en ’s avonds worden we verrast door een Aquaballet. In Camagüey kennis gemaakt met het openbaar flirten. Dat is in deze streek een sport, zoals mij later werd medegedeeld. In deze plaats diverse gezellige barretjes bezocht. Mojito's & Cuba Libre's smaakten weer heerlijk.

Santa Clara, de stad van Ché, staat de vandaag op het programma. Eerst een wandeling door het mooie Sanctí Spiritus, met leuke winkel straat en mooie oude brug (1815) , Puento Yayabo, langs jawel de Yayabo rivier. Een lunch met kikkererwtensoep en door naar het mausoleum van destijds Fidel ’s rechterhand. De donkere lucht maakt het gedenkteken met mausoleum nog indrukwekkender dan het al is,  zelfs voor mij die het al een aantal keren heeft gezien. Door het kleine museum over het leven van Ché wanen we ons terug in revolutionaire tijden. Snel door naar Hotel Jagua in Cienfuegos, een fijn adres met een happy hour als start. En eindelijk 2 nachten ergens logeren, koffer opruimen! We worden de eerste avond getrakteerd met een prachtige zonsondergang boven de baai van Cienfuegos.

Che Guevara

Ernesto Guevara (Rosario (Argentinië), 14 juni 1928 - La Higuera (Bolivia), 9 oktober 1967), beter bekend onder de naam Che Guevara, was een Argentijns marxistisch revolutionair en Cubaans guerrillaleider. De bijnaam Che kreeg hij gedurende zijn verblijf in Guatemala. In Latijns-Amerika wordt de kreet "Che" gebruikt om iemands aandacht te trekken; het kan vrij vertaald worden als 'vriend' of 'maat'. "Che" wordt ook gebruikt als bijnaam voor iemand uit Argentinië.

Che Guevara was een lid van Fidel Castro's Revolutionaire Beweging van de 26e juli, die in 1959 in Cuba via een revolutie aan de macht kwam. Na verscheidene posten in de nieuwe Cubaanse regering te hebben bekleed, verliet Guevara Cuba in 1966 om de revolutie in andere landen te verspreiden, eerst in de Democratische Republiek Congo en later in Bolivia. Op 8 oktober 1967 werd Guevara opgepakt tijdens een door de CIA georganiseerde militaire operatie van het Boliviaanse leger. Hoewel de CIA hem voor ondervraging in leven wilde houden, werd Guevara de dag na zijn gevangenname geëxecuteerd. In juli 1997 zijn de overblijfselen van Guevara en zes van zijn kameraden naar Cuba overgebracht en in oktober 1997 met militaire eer bijgezet in een mausoleum in Santa Clara.

Romantisch Trinidad en Cienfuegos